Μαθήματα

Η Επιδημιολογία είναι η επιστήμη που ασχολείται με την κατανομή των νοσημάτων και των καταστάσεων υγείας στους πληθυσμούς (περιγραφική επιδημιολογία) αλλά και με τη διερεύνηση των παραγόντων που διαμορφώνουν αυτές τις κατανομές (αναλυτική επιδημιολογία). Η επιδημιολογία συνιστά τη βάση της πρόληψης και της προαγωγής υγείας δεδομένου ότι μέσω της επιδημιολογίας αναδεικνύονται οι ενδεχόμενοι αιτιολογικοί παράγοντες ή/και παράγοντες κινδύνου. Η τροποποίηση των ενδεχόμενων παραγόντων κινδύνου είναι ουσιαστικά η στόχευση των προγραμμάτων προαγωγής υγείας που διατρέχει όλα τα επίπεδα πρόληψης (πρωτογενής, δευτερογενής και τριτογενής).

Στο πλαίσιο αυτό, οι φοιτητές θα μελετήσουν διεξοδικά και θα είναι σε θέση:

• Να αναγνωρίζουν και να αξιοποιούν άρτια διαθέσιμες πηγές στοιχείων με επιδημιολογικό ενδιαφέρον
• Να συλλέγουν, να αναλύουν και να ερμηνεύουν μεθοδολογικά άρτια πρωτογενή περιγραφικά δεδομένα
• Να γνωρίζουν και να μπορούν να εφαρμόσουν ορθά τα είδη των περιγραφικών επιδημιολογικών σχεδιασμών
• Να διατυπώνουν ορθά αιτιολογικές υποθέσεις
• Να γνωρίζουν και να μπορούν να εφαρμόσουν ορθά τα είδη των αναλυτικών επιδημιολογικών σχεδιασμών για τον έλεγχο των αιτιολογικών υποθέσεων
• Να γνωρίζουν ποια είναι τα χαρακτηριστικά και πως γίνεται ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και η αξιολόγηση των μελετών προληπτικής παρέμβασης
• Να γνωρίζουν θέματα που προκύπτουν στο σχεδιασμό, την εκτέλεση, την ανάλυση και την ερμηνεία των αποτελεσμάτων των μελετών προληπτικής παρέμβασης

Το μάθημα εκπαιδεύει τους φοιτητές στις αρχές, μεθόδους και εφαρμογές των Συμπεριφορικών και Κοινωνικών Επιστημών στην Προαγωγή Υγείας. Στο πλαίσιο του μαθήματος αναδεικνύεται η σημασία του οικολογικού μοντέλου υγείας και η επίδραση παραγόντων του μακρο- και μικρο-περιβάλλοντος στη διαμόρφωση των καταστάσεων υγείας καθώς επίσης της νοσηρότητας και της θνησιμότητας. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις βασικές αρχές και λειτουργίες της ανθρώπινης συμπεριφοράς καθώς στην πλειονότητα των προγραμμάτων προαγωγής υγείας που στοχεύουν είτε σε επίπεδο πρωτογενούς ή δευτερογενούς η και τριτογενούς πρόληψης, η στόχευση αφορά ακριβώς στην τροποποίηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Στο πλαίσιο αυτό, οι φοιτητές θα μελετήσουν διεξοδικά και θα είναι σε θέση:   

• Να κατανοήσουν τις θεωρίες και τις μεθόδους των Συμπεριφορικών και Κοινωνικών επιστημών για τη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς
• Να κατανοήσουν το ρόλο των Συμπεριφορικών και Κοινωνικών επιστημών στο επιστημονικό πεδίο της Συμπεριφορικής Επιδημιολογίας
• Να γνωρίζουν και να μπορούν να εφαρμόσουν ορθά τις θεωρίες και τα μοντέλα των Συμπεριφορικών και Κοινωνικών επιστημών στο πλαίσιο αποτελεσματικών και αποδοτικών παρεμβάσεων της Προαγωγής Υγείας

Η διερεύνηση και αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας ενός πληθυσμού, βασίζεται κατά μεγάλο μέρος στην αντικειμενική και αμερόληπτη, συλλογή, ανάλυση και ερμηνεία δεδομένων επιδημιολογικού ενδιαφἐροντος. Σκοπός του μαθήματος αυτού είναι η εξοικείωση των φοιτητών με τις μεθόδους της Βιοστατιστικής μέσω της παρουσίασης βασικών αρχών και τεχνικών, έτσι ώστε να γίνει αντιληπτό ποια είναι η κατάλληλη δοκιμασία για κάθε τύπο δεδομένων, και ποιοι οι περιορισμοί στην εφαρμογή της.

Στο πλαίσιο αυτό, οι φοιτητές θα μελετήσουν διεξοδικά και θα είναι σε θέση να:   

• Να γνωρίζουν και να κατανοούν τις βασικές στατιστικές μεθόδους περιγραφικής και αναλυτικής βιοστατιστικής
• Να επιλέγουν την κατάλληλη στατιστική δοκιμασία ανάλογα με το ερευνητικό ερώτημα που χρειάζεται να απαντήσουν
• Να ερμηνεύουν τα αποτελέσματα των στατιστικών δοκιμασιών, να κατανοούν τη στατιστική σημαντικότητα των αποτελεσμάτων και να εξάγουν συμπεράσματα από αυτά
• Να κατανοούν και να κρίνουν την επιλογή και τη χρήση των στατιστικών δοκιμασιών και τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης που αναφέρονται σε επιστημονικές δημοσιεύσεις

Η ποιοτική έρευνα κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος και στις επιστήμες υγείας. Ποιοτική έρευνα είναι η έρευνα που πραγματοποιείται σε πραγματικές και όχι σε τεχνητές, πειραματικά ελεγχόμενες συνθήκες. Οι ερευνητές στις επιστήμες υγείας χρησιμοποιούν την ποιοτική έρευνα για την αποσαφήνιση ερευνητικών ερωτημάτων τα οποία δεν μπορούν να απαντηθούν με την ποσοτική έρευνα και για τα οποία δεν υπάρχει ενδεχομένως καμία προηγούμενη γνώση. Πιο συγκεκριμένα, οι ερευνητές χρησιμοποιούν την ποιοτική έρευνα για διερεύνηση, κατανόηση και ερμηνεία σε μεγαλύτερο βάθος διαφόρων φαινομένων, των ανθρώπινων πεποιθήσεων, συμπεριφορών, στάσεων, αντιλήψεων, εμπειριών, αξιών, απόψεων, σκέψεων και γνώσεων.

Στο πλαίσιο αυτό, οι φοιτητές θα μελετήσουν διεξοδικά και θα είναι σε θέση να κατανοήσουν  τις βασικές αρχές της ποιοτικής έρευνας στις επιστήμες υγείας και, των ηθικών ζητημάτων που ανακύπτουν. Οι φοιτητές θα εκπαιδευτούν στις συνηθέστερες μεθόδους συλλογής δεδομένων στην ποιοτική έρευνα στις επιστήμες υγείας, που είναι οι συνεντεύξεις, οι ομάδες επικέντρωσης και η παρατήρηση κ.ά., καθώς και στις διαδικασίες οργάνωσης, ταξινόμησης και ανάλυσης ποιοτικών δεδομένων. Με τον τρόπο αυτόν, η ποιοτική έρευνα θα αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια τους για την εύρεση αξιόπιστης και έγκυρης γνώσης.

Η σημασία του περιβάλλοντος στην προαγωγή της υγείας ανθρώπινη υγεία είχε επισημανθεί ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ. από τον Ιπποκράτη στο σύγγραμμά του «Περί αέρων, υδάτων και τόπων». Η έννοια του περιβάλλοντος, ως σημαντικού διαμορφωτή της ανθρώπινης υγείας, δεν περιορίζεται μόνο στο φυσικό περιβάλλον, αλλά επεκτείνεται και στο ευρύτερο κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν και δραστηριοποιούνται τα άτομα ενός πληθυσμού.

Στο πλαίσιο αυτό, οι φοιτητές θα μελετήσουν διεξοδικά και θα είναι σε θέση:

• Να εμβαθύνουν στις επιδράσεις διαφόρων παραγόντων του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος όπως η ρύπανση της ατμόσφαιρας και του υδροφόρου ορίζοντα, η κλιματική αλλαγή, η ηχορύπανση, η λειψυδρία, η αύξηση των απορριμμάτων, και οι διάφορες πηγές ακτινοβολίας, στην υγεία των ανθρώπινων πληθυσμών
• Να εμβαθύνουν στις επιδράσεις των συνθηκών διαβίωσης και των περιβαλλοντικών παραγόντων κινδύνου (π.χ. διατροφή, κάπνισμα, κ.λπ.) στην υγεία των ανθρώπινων πληθυσμών
• Να μελετούν και να αξιολογούν κριτικά παρεμβάσεις στον τομέα των περιβαλλοντικών παραγόντων κινδύνου και στην πρόληψη των συνεπειών τους

Έτσι με τα εφόδια που θα αποκτήσουν οι φοιτητές, θα μπορέσουν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση, εκτέλεση και αξιολόγηση δράσεων προαγωγής της υγείας, αναφορικά με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες κινδύνου

Η γνώση ζητημάτων υγείας ενός πληθυσμού είναι απαραίτητη για τους επιστήμονες/επαγγελματίες υγείας ιδιαίτερα όταν καλούνται να συμμετέχουν στο σχεδιασμό προγραμμάτων, παρεμβάσεων, πολιτικών ή υπηρεσιών υγείας. Το βασικό βήμα στη διαδικασία ταυτοποίησης και καταγραφής των προβλημάτων υγείας ενός πληθυσμού είναι η γνώση ότι κάθε πληθυσμός δεν αποτελεί ένα ομοιογενές σύνολο, αλλά αποτελείται από διαφορετικές ομάδες με διαφορετικά χαρακτηριστικά και διαφορετικά ζητήματα υγείας. Η εκτίμηση αναγκών στη δημόσια και κοινοτική υγεία απαιτεί συνεκτίμηση και ποσοτική έκφραση πολλών παραμέτρων που θα οδηγήσουν στην εξαγωγή συμπερασμάτων για τη βελτίωση της υγείας του πληθυσμού και τον ορισμό προτεραιοτήτων για την μείωση των ανισοτήτων στην υγεία. Η προστασία και η βελτίωση της υγείας του πληθυσμού βασίζεται στη συλλογή στοιχείων για τα κοινωνικά και υγειονομικά χαρακτηριστικά του με στόχο να διαμορφωθεί σαφής εικόνα των αναγκών αλλά και των πόρων του.

Η ενότητα αυτή έχει ως στόχο την κατανόηση των  βασικών αρχών της εκτίμησης αναγκών στη δημόσια και κοινοτική υγεία. Οι φοιτητές θα εκπαιδευτούν στις συνηθέστερες μεθόδους συλλογής στοιχείων, στην ανάλυση και αξιολόγησή τους, στον ορισμό προτεραιοτήτων και τον καθορισμό στόχων για τον σχεδιασμό εφαρμογή  και αξιολόγηση αποτελεσματικών παρεμβάσεων στο χώρο της δημόσιας και κοινοτικής υγείας. Οι φοιτητές θα είναι σε θέση να αξιοποιήσουν τα σύγχρονα επιστημονικά βιβλιογραφικά δεδομένα για την συλλογή στοιχείων που απαιτούνται για την περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών, για την περιγραφή και παρακολούθηση της κατάστασης υγείας καθώς για την συλλογή πληροφοριών για τους καθοριστικούς παράγοντες υγείας στην κοινότητα. Η ενδελεχής εκπαίδευση και η εμπεριστατωμένη γνώση των μεθόδων για την σκιαγράφηση του προφίλ ενός πληθυσμού έχει σαν στόχο να εντοπιστούν τα πλεονεκτήματα, οι αδυναμίες, οι ανάγκες και τα προβλήματα της κοινότητας ώστε να ληφθούν αποφάσεις, να σχεδιαστούν οι κατάλληλες δράσεις και να κατανεμηθούν κατάλληλα οι πόροι για την πρόληψη την προαγωγή υγείας και την βελτίωση των  υπηρεσιών υγείας.

Η Προαγωγή Υγείας και ευεξίας του πληθυσμού βασίζεται στο μεθοδολογικά άρτια και τεκμηριωμένο σχεδιασμό, εφαρμογή και αξιολόγηση παρεμβάσεων προληπτικής παρέμβασης. Οι μελέτες προληπτικής παρέμβασης διατρέχουν το σύνολο των επιπέδων πρόληψης, πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή. Η ανάγκη αξιολόγησης των προγραμμάτων Προαγωγής Υγείας (προληπτικής παρέμβασης) είναι επιτακτική προκειμένου να αξιολογηθεί η ισορροπία ωφέλειας-ζημίας, να τεκμηριωθεί η αναγκαιότητα ανάληψης πρωτοβουλιών από ιατροκοινωνικούς φορείς και να εκτιμηθεί η συνδυαστική αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα των προληπτικών μέτρων.

Στο πλαίσιο αυτό, οι φοιτητές/ τριες θα μελετήσουν διεξοδικά και θα είναι σε θέση:

• Να κατανοούν τις βασικές αρχές του σχεδιασμού, της έγκρισης, της πραγμάτωσης και της ανάλυσης των μελετών προληπτικής παρέμβασης
• Να κατανοούν τη σημασίας των βασικών αρχών στη διαμόρφωση ολοκληρωμένων προγραμμάτων Πρόληψης και Προαγωγής Υγείας
• Να κατανοούν την ανάγκη αξιολόγησης των προληπτικών μέτρων με στοιχεία τεκμηριωμένης αποτελεσματικότητα
• Να κατανοούν τα χαρακτηριστικά και την οργάνωση των ελεγχόμενων ερευνών προληπτικής παρέμβασης
• Να αντιληφθούν ποια ειδικά θέματα προκύπτουν κατά το σχεδιασμό, την εφαρμογή, την ανάλυση και την ερμηνεία των αποτελεσμάτων των (ελεγχόμενων) ερευνών προληπτικής παρέμβασης

Ο προσυμπτωματικός έλεγχος (screening) αφορά στην ανίχνευση ασυμπτωματικών ατόμων ή ομάδων που έχουν μια νόσο ή κατάσταση ή κάποιον παράγοντα κινδύνου, σε σκοπό την έγκαιρη αντιμετώπισή τους, ώστε να βελτιωθεί η έκβαση της υγείας τους. Επίσης ο όρος χρησιμοποιείται για την ανίχνευση περιπτώσεων μιας νόσου ή κατάστασης, σε άτομα ή ομάδες που δεν έχουν έλθει σε επαφή με το σύστημα υγείας (π.χ. διαταραχές όρασης, ακοής κλπ.). Η σημασία του προσυμπτωματικού ελέγχου είναι μεγάλη, γιατί ανιχνεύοντας μια νόσο σε πρώιμα στάδια, οι πιθανότητες αποτελεσματικής αντιμετώπισης μπορεί να είναι πολύ υψηλότερες, με κλασικό παράδειγμα τον καρκίνο του μαστού. Επίσης,  εντοπίζοντας άτομα που φέρουν κάποιον παράγοντα κινδύνου για μια νόσο, μπορούμε τον αντιμετωπίσουμε, προτού οδηγήσει σε μακροπρόθεσμες βλάβες στην υγεία των ατόμων, με κλασικό παράδειγμα την αρτηριακή πίεση, και την πρόληψη των συνεπειών της στα καρδιαγγειακά νοσήματα. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος αποτελεί το βασικό στοιχείο της δευτερογενούς πρόληψης.

Στο μάθημα αυτό θα αναλυθούν οι βασικές αρχές του προσυμπτωματικού ελέγχου, τα κριτήρια για την εφαρμογή του, η επιλογή των κατάλληλων διαγνωστικών εξετάσεων, ενώ θα μελετηθούν οι κυριότερες εφαρμογές τέτοιων προγραμμάτων, καθώς και οι τρόποι αξιολόγησής τους. Θα τονιστεί η σημασία της επιλογής των κατάλληλων νοσημάτων, του κατάλληλου πληθυσμού, με τις κατάλληλες εξετάσεις, καθώς και η αξιοποίηση των αποτελεσμάτων του προσυμπτωματικού ελέγχου.

Πριν από την εφαρμογή προγραμμάτων Προαγωγής Υγείας, είναι απα­ραίτητος ο λεπτομερής και προσεκτικός σχεδιασμός τους. Κατά τη διαδικασία του σχεδιασμού Παρεμβάσεων Προαγωγής Υγείας πρέπει να απαντηθούν  τα ακόλουθα 5 κύρια ερωτήματα:

1. Ποιο και πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα;
2. Ποια συμπεριφορά είναι υπεύθυνη γι’ αυτό;
3. Ποιοι είναι οι αιτιολογικοί παράγοντες αυτής της συμπεριφοράς;
4. Τι παρεμβάσεις μπορούν να γίνουν για αλλαγή;
5. Πως μπορούν να υλοποιηθούν αυτές οι αλλαγές;

Για να ανιχνεύσουμε τους αιτιολογικούς παράγοντες μιας ανθυγιεινής συμπεριφοράς συλλέγουμε πληροφορίες:

• για τους παράγοντες που προδιαθέτουν μια συμπεριφορά (predisposing factors) όπως γνώσεις, στάσεις, αξίες, αντιλήψεις
• για τους παράγοντες που ενισχύουν μια συμπεριφορά (reinforcing factors) όπως στάσεις και συμπεριφορά των ατόμων του περιβάλλοντος της ομάδας-στόχου (γονέων, συνομηλίκων, συναδέλφων, εργοδοτών, προσωπικού υγείας, κ.λπ.)
• για τους παράγοντες που διευκολύνουν ή δίνουν τη δυνατότητα για εφαρμογή όπως: διαθεσιμότητα πόρων, πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας ή προγράμματα προαγωγής υγείας, δεξιότητες, κλπ. Με βάση τα στοιχεία που συλλέγουμε, αποφασίζουμε τι θα πρέπει να αλλάξει στη συμπεριφορά. Αυτοί οι παράγοντες αποτελούν συνήθως τους στόχους μιας παρέμβασης προαγωγής της υγείας

Η εφαρμογή του προγράμματος που αποτελεί το δεύτερο και ση­μαντικότερο βήμα στην υλοποίηση της Προαγωγής Υγείας, αποτελεί πιστή μεταφορά στην πράξη όσων έχουν διατυπωθεί γραπτά στα πλαίσια του σχεδιασμού

Το τρίτο και τελευταίο βήμα, είναι η αξιολόγηση κάθε προγράμμα­τος Αγωγής Υγείας, που αφορά όλα τα στάδια σχεδιασμού και εφαρμο­γής του και κυρίως την αποτίμηση των αποτελεσμάτων του. Η αξιολόγηση αποτελεί ένα από τα πλέον βασικά και καθοριστικά βήματα στον προγραμματισμό κάθε δραστηριότητας Προαγωγής Υγείας. Προσφέρει τη δυνατότητα να εντοπιστούν τυχόν αδυναμίες και παραλείψεις σε όλα τα στάδια του προγραμματισμού. Αξιολόγηση στο πλαίσιο της Προαγωγής Υγείας νοείται η συστηματική εξέταση και ανάλυση όλων των μερών ενός προγράμματος και των αποτελεσμάτων του, προκειμένου να παραχθεί πληροφορία, η οποία θα μπορεί να αξιοποιηθεί από όλους όσους ενδιαφέρονται για την αποτελεσματικότητά του και τη βελτίωσή του.

Στόχος της ενότητας αυτής είναι να αποκτήσουν οι φοιτητές όλες τις απαραίτητες θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις αλλά και τις απαραίτητες δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να οργανώσουν, να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν μια παρέμβαση προαγωγής υγείας, στην κοινότητα, στο χώρο εργασίας, στο σχολείο αλλά και σε κάθε χώρο που δραστηριοποιούνται επιστήμονες/επαγγελματίες υγείας.

Το μάθημα στοχεύει στην εκπαίδευση των μεταπτυχιακών φοιτητών στις βασικές αρχές βιοηθικής και δεοντολογίας στη διεξαγωγή της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας και στη κατάθεση πρωτοκόλλων προς έγκριση από τις Ιδρυματικές Επιτροπές των Ακαδημαϊκών Ιδρυμάτων και των Φορέων διεξαγωγής επιδημιολογικών μελετών. Επίσης πραγματεύεται θέματα σύνταξης και μελέτης μιας επιστημονικής εργασίας, εστιάζοντας τόσο σε τυπικά όσο και ουσιαστικά ζητήματα. Παρέχονται γνώσεις σχετικά με τα χαρακτηριστικά των βασικών τύπων επιστημονικών εργασιών (ανασκόπηση, συστηματική ανασκόπηση, ερευνητική εργασία, μετα-ανάλυση), ενώ αναπτύσσονται δεξιότητες που απαιτούνται, προκειμένου να μπορούν να ανταποκριθούν σε όλα τα στάδια εκπόνησης μιας επιστημονικής εργασίας.

Το μάθημα προσφέρει στους φοιτητές το θεωρητικό υπόβαθρο & τις δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη δράσης που θα στοχεύει στην διασφάλιση της απαραίτητης χρηματοδότησης για την παραγωγή και υλοποίηση νέων ερευνητικών ιδεών. Τέλος, η ύλη του μαθήματος αποσκοπεί να προσφέρει στους φοιτητές μια ευρεία ανασκόπηση των ηθικών ζητημάτων και προβληματισμών που συναντώνται και αντιμετωπίζονται στο πλαίσιο της εφαρμοσμένης έρευνας στον τομέα της πρόληψης και προαγωγής υγείας  στην κοινότητα.

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές θα είναι προετοιμασμένοι κατάλληλα και σε θέση να ανταποκριθούν άμεσα και αποτελεσματικά στις ακαδημαϊκές απαιτήσεις του προγράμματος σπουδών (αξιολόγηση μέσω εργασιών), αλλά και θα εκπαιδευθούν στην ορθή και εμπεριστατωμένη καταγραφή του επιστημονικού  έργου. Επιπλέον, θα προετοιμαστούν για την περαιτέρω ενασχόλησή τους με την ερευνητική διεργασία στο πλαίσιο αρχών μεθόδων και εφαρμογών της Προαγωγής Υγείας, στο χώρο της δημόσιας και της κοινοτικής υγείας.

Ο/Η μεταπτυχιακός φοιτητής/τρια υποχρεούται να εκπονήσει και να υποστηρίξει με επιτυχία τη μεταπτυχιακή διπλωματική του/της εργασία στο τρίτο εξάμηνο σπουδών. Ο μεταπτυχιακός φοιτητής έχει δικαίωμα αίτησης ανάληψης Μ.Δ.Ε εφόσον έχει ολοκληρώσει με επιτυχία τα μαθήματα του προγράμματος σπουδών.

Το θέμα της Μ.Δ.Ε. πρέπει να εντάσσεται στο γνωστικό αντικείμενο που θεραπεύει το Π.Μ.Σ.

Η συγγραφή της μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας θα πραγματοποιείται στην Ελληνική γλώσσα,  εκτός εάν άλλως αποφασίσει το αρμόδιο κατά περίπτωση όργανο.